Co to jest integracja sensoryczna?

Integracja sensoryczna to proces neurologiczny organizujący wrażenia płynące z ciała i środowiska, pozwalający na efektywne interakcje z otoczeniem. Zmysły dostarczają informacji o fizycznej kondycji naszego ciała, odbierają też informacje płynące z otoczenia. Dane te pochodzą z receptorów wzrokowych, słuchowych, dotykowych, węchowych, smakowych, a także z systemu rejestrującego ruch (układ przedsionkowy). Mózg nieustannie organizuje te wiadomości; lokalizuje je, rozpoznając, segregując i integrując. Gdy płyną w prawidłowej organizacji, mogą być użyte do formułowania percepcji, planowania ruchu, napięcia mięśniowego, postawy, emocji, uczenia się i wielu innych. Jeśli pojawią się nieprawidłowości w tym procesie mamy do czynienia z problemami w pobudzeniu dziecka, nadmiernej ruchliwości, kłopotami z koncentracją uwagi, zaburzeniami w rozwoju koordynacji ruchowej, umiejętności czytania czy pisania. 

Procesy integracji sensorycznej dokonują się w rdzeniu kręgowym, w pniu mózgu, móżdżku i w półkulach mózgowych. Wszystkie wyższe procesy umysłowe zależą szczególnie od adekwatnej organizacji wrażeń w pniu mózgu gdzie mają swój początek procesy integracyjne. Dopiero po przejściu pnia mózgu może dokonywać się bardziej szczegółowe opracowanie wrażeń sensorycznych korze mózgowej. Stwierdzenie to wynika z założenia, że mózg funkcjonuje jako całość. 

Na skutek różnych czynników wpływających na rozwój dziecka podczas ciąży, czynników okołoporodowych okołoporodowych tych, które pojawiają się w późniejszym rozwoju może dojść do zaburzeń w procesach integracji sensorycznej. 

 Jakie są dziedziny nauki wykorzystane są w terapii metodą integracji sensorycznej?

Teoria integracji sensorycznej opiera się na podstawowych pryncypiach nauki: neurologii, neurofizjologii, psychologii i pedagogiki. 

Zakłada, że występuje:

1. plastyczność neuronalna czyli zdolność systemu nerwowego do zmian
2. różnorodność otoczenia, w którym dziecko porusza się ma zasadniczy wpływ na plastyczność neuronalną
3. zależy od krytycznych okresów charakterystycznych dla rozwoju poszczególnych funkcji
4. rozwój procesów integracji sensorycznej ma charakter sekwencyjny; bardziej złożone zachowanie opiera się na rozwoju prostych funkcji
5. integralność ośrodkowego układu nerwowego
6. reakcje adaptacyjne wpływają na rozwój integracji sensorycznej, a równocześnie rozwój integracji sensorycznej ma wpływ na tworzenie się reakcji adaptacyjnych.
7. ludzie posiadają wewnętrzny popęd do rozwoju integracji sensorycznej.

Jakie są rodzaje zaburzeń występujące w integracji sensorycznej?

1. dysfunkcje somatosensoryczne- odnoszą się do zaburzeń procesów dotykowych zakresie identyfikacji i różnicowania bodźca dotykowego
2. dysfunkcje posturalno- okoruchowe wiążą się z zaburzeniami przetwarzania i przesyłania wejściowych informacji przedsionkowo- proprioceptywnych do wyższych struktur ośrodkowego układu nerwowego
3. dysfunkcje w zakresie somatopraksji- wiążą się z przetwarzaniem i przesyłaniem informacji dotykowych do wyższych struktur OUN  i wiążą się z planowaniem motorycznym
4. dysfunkcjami w zakresie modulacji wejściowych informacji sensorycznych, które przejawiają się obronnością dotykową, niepewnością grawitacyjną i nietolerancją ruchu lub awersyjnymi reakcjami na kilka modalności sensorycznych równocześnie.

 Jak diagnozować zaburzenia integracji sensorycznej?

1. Wywiad z rodzicami za pomocą kwestionariusza oraz wywiad dowolny
2. Kliniczna obserwacja
3. Południowo- Kalifornijskie Testy Integracji Sensorycznej

Do kogo skierowany jest program Bilateralnej Integracji (BI)?

Jest to program zarówno dla dzieci jak i dorosłych. Wiele osób, u których występują opóźnienia rozwoju, mają trudności w nauce lub odnoszą niepowodzenia, w tym dzieci z dysleksją, dyspraksją, zaburzeniami ze spektrum autyzmu, ADHD. Ci prezentują często  niedojrzałość w systemie motorycznym. Wówczas może ujawnić się słabe lub nie symetryczne napięcie mięśniowe, nieadekwatność, deficyty uwagi oraz słaba pamięć, słaba kontrola mięśni oka i upośledzenie funkcji wizualnych, słuchowych i percepcji. Opóźnienia w rozwoju motorycznym są nierozerwalnie związane z opóźnieniami w rozwoju poznawczym i społecznym. 

Symptomy zaburzeń obustronnej integracji, integracji bilateralnej: (BI):

• Często towarzyszą zaburzeniom posturalno-okoruchowym
• Obniżona obustronna koordynacja (np. łapanie piłki)
• Trudności z rozróżnieniem stron prawa-lewa
• Unikanie przekroczenia linii środkowej ciała (np. krążenia tułowia)
• Niewykształcona w pełni lateralizacja
• Niskie umiejętności wykonywania ruchów sekwencyjnych (kopanie piłki w ruchu)

Program ćwiczeń ruchowych wzmacniających bilateralną integrację wg SHEILA DOBIE

Program ten opracowano jako sekwencje kolejnych układów ćwiczeń, które powinny być stosowane w określonej kolejności z uwzględnieniem postępów dziecka, aby maksymalnie wspierać jego rozwój i zdolności edukacyjne. W czasie programu dziecko poznaje nie tylko swoje ciało i jego położenie w przestrzeni, ale również w wyniku treningu umie łączyć wykonywanie wielu czynności naraz.

Jeśli ćwiczenia są wprowadzane stopniowo i ostrożnie, to program dwustronnej integracji:

• Poprawia u dziecka świadomość ciała (schemat ciała w przestrzeni)
• Poprawa równowagi statycznej i dynamicznej
• Lepsza kontrola postawy
• Lepsza współpraca między półkulami
• Poprawa współpracy ciała w obrębie góra – dół, lewo-prawo, przód-tył
• Poprawa poczucia kierunku
• Poprawa pamięci sekwencyjnej i planowania ruchu
• Automatyzacja ruchu
• Jest możliwa wielozadaniowość
• Poprawa funkcji fizycznych, umiejętności poznawczych, percepcji, dyskryminacji, uwagi, pamięci

Mogą być dodatkowe korzyści takie jak wzrost pewności siebie, poczucie własnej wartości i motywacji

Program ćwiczeń jest etapowy.  Każdy element ćwiczeń jest łatwy do przeprowadzenia. Ćwiczenia zmieniamy, kiedy osiągniemy podniesienie poziomu sprawności fizycznej lub kiedy osiągnięty zostanie prawidłowy ruch każdego segmentu.  W późniejszym czasie są dodawane wielozadaniowe elementy, które obejmują wizualne i słuchowe przetwarzanie. 

Jest możliwe łączenie programu ćwiczeń integracji bilateralnej (obustronnej integracji)  z innymi programami ruchowymi np. programem INPP lub programem integracji sensorycznej (SI). Cechą charakterystyczną programu integracji bilateralnej jest hamowanie nieprawidłowych aktywności i wprowadzanie w ich miejsce prawidłowych wzorców ruchowych. 

Diagnostyka 

Podjęcie programu terapii integracji bilateralnej jest poprzedzone diagnostyką, w celu wykrycia problemów w rozwoju dziecka. Diagnoza powinna obejmować również takie obszary jak wyniki w nauce, sprawność fizyczną, rozwój, funkcje słuchowe i wzrokowe. Wyniki testów diagnostycznych dają pozycję startową dla rozpoczęcia ćwiczeń oraz dają możliwość oceny postępów (ewaluacja). 

Oprócz standardowych dowodów zmian zachodzących podczas programu ćwiczeń są też dowody subiektywne np. obserwacja rodziców, nauczycieli, terapeutów, samych dzieci, 

co w sumie da całościowy obraz rzeczywistych zmian. 

Oprac. mgr Małgorzata Czarnecka-Jaśkiewicz

            Pedagog specjalny, Terapeuta SI, BI 

Opracowanie na podstawie materiałów szkoleniowych:

„Program ćwiczeń bilateralnej integracji bramą do sukcesu. Program ćwiczeń ruchowych wzmacniających Bilateralną Integrację wg Sheila Dobie”. Szkoleniowiec Andy Dalziell. Organizator i tłumaczenie materiałów w Polsce Katarzyna Rychetsky 2012 CWR Dobry Start.